Wet stroomlijning fiscaal inzagerecht: meer transparantie en rechtsbescherming

TLDR – Wat is het nieuwe inzagerecht?

Het wetsvoorstel Wet stroomlijning fiscaal inzagerecht markeert een belangrijke versterking van de positie van ondernemers en particulieren in hun omgang met de fiscus. Meer openheid en toegang tot het eigen dossier betekent een eerlijker speelveld bij bezwaar of conflicten met de Belastingdienst – een duidelijke verbetering in de fiscale rechtsbescherming. Tegelijk blijft de expertise van een fiscalist waardevol om deze nieuwe rechten optimaal te benutten. Heeft u te maken met een belastinggeschil of een lopend bezwaar, dan loont het de moeite om nu al bij uw fiscalist te informeren wat het inzagerecht voor uw zaak kan betekenen.

Achtergrond: waarom een nieuw inzagerecht?

Traditioneel hadden belastingplichtigen buiten een bezwaar- of beroepsprocedure geen wettelijk recht om hun eigen fiscale dossier in te zien, mede vanwege de strikte fiscale geheimhoudingsplicht. Dit betekent dat een ondernemer of particulier vaak in het duister tastte over welke informatie de Belastingdienst gebruikte bij een aanslag, totdat een formele bezwaarprocedure liep.

Een dergelijk kennisvoordeel voor de fiscus werd als onrechtvaardig gezien: belastingplichtigen behoren geen informatieachterstand te hebben ten opzichte van de inspecteur. In de praktijk werd daarom vaak een informatiebeschikking ‘uitgelokt’ om een bezwaarfase (naast het hoofdgeschil) te starten en het volledige dossier op te kunnen vragen.

Vanuit het belang van transparantie en het verbeteren van de fiscale rechtsbescherming vindt het kabinet het wenselijk dat belastingplichtigen inzicht krijgen in alle stukken die de Belastingdienst heeft gebruikt bij zijn besluitvorming of die relevant kunnen zijn voor de oplossing van een conflict.

Deze inzichten leidden tot een voorstel voor een nieuw fiscaal inzagerecht. Het wetsvoorstel Wet stroomlijning fiscaal inzagerecht is in september 2025 naar de Tweede Kamer gestuurd als onderdeel van het Belastingplan 2026. Doel is om het inzagerecht op zo’n manier vorm te geven dat belastingplichtigen daadwerkelijk inzicht krijgen in hun dossier, terwijl de uitvoering voor de Belastingdienst werkbaar blijft.

‍

Wat houdt het nieuwe inzagerecht in?

Kort gezegd geeft het nieuwe inzagerecht belastingplichtigen actief toegang tot hun fiscale dossier op het moment dat een belastingaanslag of andere voor bezwaar vatbare beschikking (bijv. een informatiebeschikking) wordt vastgesteld. 

Uiterlijk bij de bekendmaking van zo’n besluit ontvangt de belastingplichtige via het digitale portaal van de Belastingdienst inzage in alle op de zaak betrekking hebbende stukken die de inspecteur voor die zaak tot zijn beschikking heeft (gehad). 

Deze stukken – denk aan rapporten, interne notities, correspondentie en bewijsstukken – vormen de basis van de aanslag of beschikking. Het inzagerecht geldt zowel voor particulieren als voor ondernemingen (inclusief inhoudingsplichtigen zoals werkgevers). Een apart verzoek indienen is niet nodig; de Belastingdienst moet de informatie uit eigen beweging beschikbaar stellen. Daarmee vervalt de noodzaak van een aparte beslissing op een inzageverzoek en de bijbehorende wachttijd.

Gefaseerde invoering van het inzagerecht

Het nieuwe inzagerecht wordt stapsgewijs ingevoerd per belastingmiddel (bijvoorbeeld de vennootschapsbelasting of inkomstenbelasting). Vanwege de omvangrijke ICT-aanpassingen die nodig zijn, wijst de overheid bij algemene maatregel van bestuur telkens bepaalde belastingen aan waarvoor het recht gaat gelden. In de praktijk zal het recht op inzage dus eerst voor enkele belastingsoorten beschikbaar komen en vervolgens geleidelijk worden uitgebreid. 

Uiteindelijk is het doel dat in 2032 alle ‘rijksbelastingen’ (lees: niet de gemeentelijke belastingen) onder het automatische inzagerecht vallen. Tot die tijd biedt een tijdelijke regeling de mogelijkheid om al stukken te verstrekken voordat het volledige dossier digitaal compleet is. 

Als nog niet direct alle relevante stukken uit de diverse systemen verzameld kunnen worden, zullen alvast wel de beschikbare stukken worden getoond, zodat de belastingplichtige niet hoeft te wachten op het compleet maken van het dossier. Nieuwe documenten kunnen dan later toegevoegd worden.

Uitzonderingen: soms kan de Belastingdienst weigeren stukken openbaar te maken

Slechts in uitzonderingsgevallen mag de inspecteur weigeren bepaalde stukken te verstrekken wegens “gewichtige redenen”. De lat ligt hierbij hoog – denk aan situaties waar bijvoorbeeld de nationale veiligheid of de privacy van derden in het geding is. 

In zo’n geval zal de Belastingdienst in het portaal aangeven dat bepaalde informatie is achtergehouden. De belastingplichtige kan dan desgewenst via de formele weg alsnog om inzage verzoeken en bij weigering het geschil aan de rechter voorleggen. 

Verder is het goed te beseffen dat dit nieuwe wettelijke inzagerecht momenteel alleen geldt voor de rijksbelastingen:

• Inkomstenbelasting
• Loonbelasting
• Vennootschapsbelasting
• Dividendbelasting
• Erfbelasting
• Schenkbelasting
• Kansspelbelasting

Voordelen bij bezwaar en conflict met de Belastingdienst

Dit gestroomlijnde inzagerecht biedt aanzienlijke voordelen voor belastingplichtigen, met name bij een bezwaarprocedure tegen de Belastingdienst of een ander fiscaal geschil. Allereerst wordt de informatiepositie van de burger of ondernemer sterk verbeterd. Doordat direct duidelijk is welke feiten en stukken een rol hebben gespeeld bij het opleggen van de aanslag of beschikking, kan men beter beoordelen óf het zinvol is om in bezwaar te gaan. Onnodige procedures kunnen zo worden voorkomen. 

Anderzijds, als men besluit bezwaar te maken, start men niet langer met een achterstand: alle relevante stukken liggen op tafel. Dit draagt bij aan een eerlijker proces en versterkt de fiscale rechtsbescherming.

Het inzagerecht is dan ook één van de fundamentele waarborgen in een fiscale procedure. Men ziet op basis van welke gegevens de Belastingdienst de beslissing heeft genomen, en die kennis is goud waard voor het voeren van verweer. Documenten uit het dossier kunnen bijvoorbeeld fouten of onvolledigheden in de redenering van de fiscus blootleggen, of juist bewijs bevatten dat de belastingplichtige ondersteunt. Door deze stukken proactief te analyseren, kan een belastingplichtige belangrijke verweermiddelen ontwikkelen en een betere positie innemen in de procedure. 

Kortom, bij een conflict met de Belastingdienst zorgt het nieuwe inzagerecht voor een transparanter en rechtvaardiger proces, waarin de belastingplichtige niet langer hoeft te gissen naar het bewijs- en feitenmateriaal van de andere kant.

Hoe kunnen wij u ondersteunen bij een fiscale procedure?

Hoewel dit nieuwe inzagerecht op zichzelf een grote stap vooruit is, blijft een fiscale bezwaar- of beroepsprocedure complex. Wij helpen u graag door achter en naast u te staan bij de beantwoording van een vragenbrief, bezwaarprocedure of bij de rechter in de beroepsprocedure:

• Inzicht en duiding: Fiscale dossiers bevatten vaak vakjargon, cijferbijlagen en interne notities. Wij vertalen deze informatie naar begrijpelijke taal en filteren eruit wat relevant is voor uw zaak. Zo krijgt u helder inzicht waarom de Belastingdienst tot een bepaald standpunt is gekomen, en of dat standpunt standhoudt. Verwachtingsmanagement is belangrijk in de vraag hoever men wil gaan in de procedure.
• Controle op volledigheid: Wij weten uit ervaring welke documenten normaliter in een belastingdossier aanwezig (zouden moeten) zijnen  beoordelen of het door de Belastingdienst verstrekte dossier volledig is. Indien nodig zullen wij namens u aandringen op aanvulling van het dossier of formele stappen zetten om ontbrekende informatie boven tafel te krijgen.
• Strategisch bezwaar en beroep: Met alle stukken op tafel kunnen wij een effectieve strategie uitstippelen voor uw bezwaarschrift of (eventueel) latere beroep. Dankzij de dossierinzage kunnen specifieke inhoudelijke of procedurele gebreken worden aangewezen. Dit vergroot de kans op een succesvol bezwaar enorm.
• Onafhankelijke ondersteuning: In theorie kunt u zelf bezwaar indienen; er is geen verplichte procesvertegenwoordiging in fiscale procedures. In de praktijk is echter de kennis van een fiscalist vaak onmisbaar bij het voeren van een procedure. Wij bewaken termijnen en formaliteiten, zodat u geen rechten verspeelt door bijvoorbeeld te laat of onvolledig te reageren. Bovendien fungeert de adviseur als buffer tussen u en de Belastingdienst: communicatie verloopt via de adviseur, die zakelijk en gefocust uw belangen behartigt.

Bronnen:

https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/wetsvoorstellen/detail?cfg=wetsvoorsteldetails&qry=wetsvoorstel%3A36816