Fiscaal inwoner: uw fiscale woonplaats bepalen en optimale begeleiding bij woonplaatsonderzoek

Als u internationaal woont of werkt, is één vraag van cruciaal belang: in welk land bent u fiscaal inwoner? Het antwoord daarop bepaalt waar u belastingplichtig bent en kan grote financiële gevolgen hebben. De Belastingdienst hecht veel waarde aan het vaststellen van iemands fiscale woonplaats en doet hier grondig onderzoek naar – zeker bij (vermogende) personen die zich in het buitenland vestigen. In sommige gevallen, bijvoorbeeld als vermoed wordt dat een emigratie vooral voor de vorm is gedaan om belasting te ontwijken, schroomt de fiscus zelfs niet om strafrechtelijke stappen te zetten.

Voor u als vermogende particulier, DGA, expat of internationaal opererend ondernemer is het belangrijk om duidelijkheid te hebben over uw fiscale woonland. In dit artikel leggen we uit wat het betekent om fiscaal inwoner te zijn, wanneer de Belastingdienst u als inwoner beschouwt, hoe belastingverdragen dubbele belastingheffing voorkomen en waarom kennis van uw fiscale woonplaats zo belangrijk is. We bespreken ook wat een woonplaatsonderzoek door de Belastingdienst inhoudt en wat u kunt doen als u daarmee te maken krijgt. 

Wat betekent fiscaal inwoner zijn?

Wat is een fiscaal inwoner? Dat is een persoon die in een bepaald land als inwoner voor de belastingheffing wordt aangemerkt. Er is geen vaste wettelijke definitie; in Nederland wordt de woonplaats naar de omstandigheden beoordeeld. Met andere woorden: de fiscale woonplaats is de plek waarmee u een duurzame persoonlijke band hebt op basis van feitelijke omstandigheden. De jurisprudentie spreekt in dit kader van een “duurzame band van persoonlijke aard”, waarbij de intensiteit van de band zwaarder weegt dan de duur ervan. Het gaat erom waar een sterke band met een plaats zich bevindt – dat is niet per se waar u het meeste tijd fysiek doorbrengt, maar waar uw belangrijkste persoonlijke en economische belangen liggen.

Praktisch gezien kijkt men naar uw totale levensomstandigheden: waar woont uw gezin, waar werkt u, waar heeft u uw huis en bezittingen, waar gaat u naar de dokter, etc. Geen enkel aspect is op zichzelf beslissend, alle relevante factoren samen bepalen of er een voldoende sterke band is met een land om u als fiscaal inwoner aan te merken. Kortom, u bent fiscaal inwoner van het land waarmee u de meest duurzame persoonlijke band heeft.

Veel mensen vragen: “Hoe weet ik waar ik fiscaal inwoner ben?” Het antwoord is dat u in de regel één fiscaal woonland heeft, namelijk het land dat als het middelpunt van uw persoonlijke en economische leven geldt. 

Wanneer bent u fiscaal inwoner volgens de Belastingdienst?

De Belastingdienst hanteert geen rigide checklist, maar weegt verschillende criteria om uw fiscale woonplaats vast te stellen. Belangrijke factoren die meewegen zijn onder andere:

• Woonruimte en verblijf – Heeft u een duurzame woongelegenheid in Nederland en hoeveel tijd brengt u hier feitelijk door? Een eigen (of gehuurde) woning die permanent voor u beschikbaar staat in Nederland duidt op sterke binding. 
• Gezin en sociale binding – Waar woont uw partner en gezin? De verblijfplaats van uw echtgenoot/echtgenote en kinderen is vaak een zware factor. Als uw gezin in Nederland woont, beschouwt de fiscus Nederland doorgaans als het centrum van uw leven.
• Werk en economische belangen – Waar werkt u en verdient u uw inkomen? Heeft u een bedrijf in Nederland, bent u hier in loondienst of oefent u hier uw beroep uit? Ook economische bindingen zoals het bezit van een onderneming, onroerend goed, bankrekeningen, beleggingen en verzekeringen in Nederland spelen mee.
• Formele indicaties – Formele gegevens als uw nationaliteit en inschrijving in de gemeentelijke Basisregistratie Personen (BRP) zijn niet doorslaggevend, maar kunnen wel indicatief zijn. Zo kan ingeschreven staan op een Nederlands adres een aanwijzing geven dat u van plan was in Nederland (blijvend) te wonen. Omgekeerd is uitschrijving uit de BRP bij emigratie bijna een vereiste (het niet wijzigen van de BRP-inschrijving wijst erop dat men wellicht niet echt van plan was duurzaam te vertrekken). Nationaliteit speelt doorgaans een ondergeschikte rol, maar kan bij twijfel als extra factor meegewogen worden.

Belangrijk: er is geen vaste rangorde of puntensysteem – de Belastingdienst kijkt naar het geheel van omstandigheden in uw geval. Nog belangrijk: u kunt tegelijkertijd sterke banden met twee landen hebben; het feit dat u óók een leven in het buitenland hebt, sluit een fiscale woonplaats in Nederland niet uit – op basis van de nationale Nederlandse wet.

Voorbeelden: Iemand die grotendeels in het buitenland werkt kan toch Nederlands fiscaal inwoner blijven als zijn partner en kinderen in Nederland wonen en hier het zwaartepunt van zijn sociale en economische leven ligt. In een zaak oordeelde het hof bijvoorbeeld dat een Nederlandse piloot met een Turkse standplaats in 2015/2016 desondanks inwoner van Nederland was volgens het belastingverdrag, omdat zijn echtgenote en kind in Nederland bleven wonen en daar het middelpunt van zijn levensbelangen lag. Andersom is ook mogelijk: een ondernemer (DGA) bracht negen à tien maanden per jaar in Nederland door en had hier een woning, maar zijn gezin woonde in het Verenigd Koninkrijk. Ondanks zijn lange verblijfsduur in Nederland oordeelde het hof dat hij geen fiscale woonplaats in Nederland had – de aanwezigheid van zijn gezin in het buitenland gaf de doorslag. Deze voorbeelden tonen aan dat telkens individueel wordt gekeken naar waar iemands duurzame persoonlijke band primair ligt.

Belastingverdragen en dubbele belasting

Het komt voor dat twee landen u allebei als fiscaal inwoner aanmerken op basis van hun nationale regels. U kunt met meerdere landen een duurzame band hebben. Denk aan expats en grensarbeiders: u heeft bijvoorbeeld een woning en gezin in Nederland, maar ook een appartement in het buitenland en verblijft daar voor uw werk. In zo’n situatie bent u volgens de Nederlandse wet binnenlands belastingplichtig (inwoner) van Nederland, terwijl het andere land u tegelijk als inwoner beschouwt. Zonder verdere afspraken zou u dan dubbel belasting moeten betalen over uw wereldinkomen.

Gelukkig voorkomen belastingverdragen doorgaans zo’n dubbele heffing. Nederland heeft met veel landen verdragen gesloten om te regelen welk land in geval van dubbele woonplaats het heffingsrecht krijgt. In (bijna) elk belastingverdrag staat een zogenoemde tie-breaker-regel die bepaalt in welk van de twee landen u geacht wordt woonachtig te zijn voor de toepassing van het verdrag. Deze regel hanteert een hiërarchie van criteria om één land als fiscale woonstaat aan te wijzen:

1. Permanent tehuis: In welk land heeft u een duurzame woongelegenheid ter beschikking (bijvoorbeeld een eigen huis of huurwoning)? Als u in één land wel een permanent tehuis hebt en in het andere niet, is dat land de fiscale woonstaat.
2. Middelpunt van levensbelangen: Als u in beide landen (of geen van beide) een woning heeft, kijkt men naar waar uw centrum van levensbelangen ligt. Dit omvat waar uw familie woont, waar u werkt, waar u sociaal-economische banden heeft.
3. Gewoon verblijf: Als stap 2 niet beslissend is, kijkt men naar waar u gewoonlijk verblijft (waar u de meeste tijd doorbrengt op jaarbasis).
4. Nationaliteit: Als er nog steeds geen uitsluitsel is, geeft een gemeenschappelijke nationaliteit de doorslag (bijvoorbeeld als u wel de Nederlandse nationaliteit heeft en niet die van het andere land, dan wijst het verdrag u aan Nederland toe, of vice versa).
5. Onderling overleg: In het uitzonderlijke geval dat ook nationaliteit geen oplossing biedt (of bij gelijke nationaliteit), moeten de bevoegde autoriteiten van beide landen in onderling overleg tot een oplossing komen.

Op basis van deze aflopende criteria wordt bepaald in welk land u volgens het verdrag woont. Dat land – het woonland – mag in principe uw volledige inkomen belasten, terwijl het andere land (het bronland) slechts beperkt mag heffen over bepaalde inkomsten uit dat land. Het verdrag verplicht het woonland vervolgens om dubbele belasting te voorkomen, bijvoorbeeld via aftrek of vrijstelling voor de door het andere land belaste inkomsten.

Tip: Controleer altijd het concrete verdrag dat van toepassing is, want details kunnen afwijken. Sommige verdragen hanteren bijvoorbeeld afwijkende criteria – zo vereist het verdrag met de Verenigde Arabische Emiraten (waaronder Dubai) dat u de nationaliteit van de VAE bezit om door dat verdrag als inwoner van de VAE erkend te worden. Elk verdrag heeft daarin zijn eigen nuances.

Ten slotte is het goed om te beseffen dat belastingverdragen vooral inkomstenbelasting (en vaak ook vermogensbelasting) bestrijken. Voor schenk- en erfbelasting bestaan veel minder verdragen. De tie-breaker kan dus niet voorkomen dat twee landen u beide als inwoner beschouwen voor erf- of schenkbelasting. Zo kan het gebeuren dat u volgens een verdrag voor de inkomstenbelasting in land A woont, maar voor de erfbelasting tegelijk als inwoner van Nederland wordt aangemerkt op basis van de nationale wet. Nederland hanteert bijvoorbeeld de bekende tienjaarstermijn: als een Nederlander emigreert en binnen tien jaar overlijdt of een schenking doet, kan Nederland deze nog belasten alsof die persoon inwoner was.

Waarom is het belangrijk om uw fiscale woonplaats te kennen?

Uw fiscale woonplaats bepaalt waar en in hoeverre u belasting moet betalen. Als u fiscaal inwoner van Nederland bent (binnenlands belastingplichtig), bent u hier onderworpen aan belasting over uw wereldwijde inkomen en vermogen – denk aan box 1 (inkomen uit werk en woning), box 2 (aanmerkelijk belang) en box 3 (vermogen). Nederland wil in dat geval al het inkomen belasten, ongeacht of het in Nederland in het buitenland is verdiend. Bent u geen inwoner van Nederland, dan bent u alleen belastingplichtig voor specifieke Nederlandse inkomens (zoals huur uit Nederlands vastgoed of loon uit bepaalde werkzaamheden). Het fiscale verschil is dus groot.

Een helder beeld van uw fiscale woonplaats voorkomt dubbele belasting en andere vervelende verrassingen. U kunt in meerdere landen tegelijk als inwoner worden gezien; zonder verdrag of juiste toepassing daarvan kunnen beide landen hetzelfde inkomen belasten. Ook voor schenk- en erfbelasting is woonplaats bepalend: door de 10-jaarregel kan Nederland nog heffen na emigratie.

Een verkeerde inschatting leidt snel tot problemen – van naheffingen en boetes tot gemiste aftrekposten. Weten of (en vanaf wanneer) u fiscaal niet langer inwoner bent, is dus cruciaal, zeker bij emigratie, vermogensplanning of ondernemerschap.

Kortom: uw fiscale woonplaats bepaalt waar u belasting betaalt. Zorg daarom tijdig voor duidelijkheid, bij voorkeur met deskundige begeleiding.

Woonplaatsonderzoek door de Belastingdienst

Wanneer de Belastingdienst twijfelt aan uw opgegeven woonplaats, kan zij een woonplaatsonderzoek instellen. Daarbij onderzoekt de inspecteur waar u feitelijk woont voor de belasting — met andere woorden: of u (nog) als binnenlands belastingplichtige van Nederland moet worden aangemerkt. Zulke onderzoeken komen vooral voor wanneer iemand die zegt te zijn geëmigreerd, in de praktijk nog sterke bindingen met Nederland heeft.

Aanleiding voor een woonplaatsonderzoek

‍Er zijn verschillende signalen die de Belastingdienst kunnen prikkelen om nader onderzoek te doen. Denk aan situaties waarin u zich uit de BRP heeft uitgeschreven maar een woning, gezin of bedrijf in Nederland aanhoudt. Ook veelvuldig verblijf in Nederland, gebruik van voorzieningen (zoals een zorgverzekering of auto met Nederlands kenteken) of opvallende gegevens in uw aangifte kunnen aanleiding geven. Daarnaast ontvangt de fiscus soms informatie via buitenlandse banken of tips van derden die op schijnemigratie wijzen.

Hoe verloopt zo’n onderzoek?

‍Een woonplaatsonderzoek begint meestal met een brief waarin wordt meegedeeld dat uw fiscale woonplaats wordt onderzocht. Vervolgens vraagt de Belastingdienst om informatie over uw persoonlijke omstandigheden: waar u verblijft, werkt, woont, waar uw gezin zich bevindt, en waar u vermogen bezit. Er is geen vaste vragenlijst — de inspecteur bekijkt alle relevante feiten om vast te stellen waar het zwaartepunt van uw leven ligt. Daarbij wegen feitelijke omstandigheden (zoals verblijf, gezin en economische belangen) zwaarder dan formele aspecten als inschrijving of nationaliteit.

De Belastingdienst kan ook aanvullende gegevens verzamelen, bijvoorbeeld over energieverbruik, pintransacties of telefoondata, om uw daadwerkelijke verblijfspatroon te achterhalen. Zelfs socialmediagegevens kunnen hierbij worden geraadpleegd. Hoewel dit diep kan ingrijpen in uw privésfeer, gelden er interne richtlijnen en wettelijke waarborgen: informatie mag alleen worden opgevraagd als dit noodzakelijk en proportioneel is.

Uw rechten en plichten

‍Wordt u onderwerp van een woonplaatsonderzoek, blijf dan kalm en reageer zorgvuldig. U bent verplicht mee te werken aan redelijke vragen, maar u hoeft geen informatie te delen die niet relevant is. De Belastingdienst moet aannemelijk maken dat u (nog) in Nederland woont; pas daarna ligt het op uw weg om tegenbewijs te leveren. Verzamel daarom documenten die uw verblijf in het buitenland ondersteunen, zoals huurcontracten, uitschrijvingsbewijzen, belastingaanslagen of reisoverzichten.

Daarnaast heeft u recht op inzage in de gegevens die de Belastingdienst over u verzamelt en kunt u onjuistheden laten corrigeren. Bent u het niet eens met de uitkomst van het onderzoek — bijvoorbeeld omdat u ten onrechte als inwoner bent aangemerkt — dan kunt u bezwaar en eventueel beroep instellen.

Hoe kunnen wij u helpen?

‍Een woonplaatsonderzoek kan belastend zijn en vraagt om zorgvuldige communicatie. Het is dan ook verstandig om tijdig een fiscalist in te schakelen. Een deskundige adviseur helpt u met het opstellen van antwoorden, het verzamelen van bewijsstukken en het bewaken van uw rechten. Ook kan hij namens u contact onderhouden met de Belastingdienst en voorkomen dat onbedoelde uitspraken tegen u worden gebruikt.

Zo kan Port Sight Tax u helpen

Ons kantoor is gespecialiseerd in grensoverschrijdende fiscaliteit en ondersteunt regelmatig cliënten bij woonplaatsvraagstukken en -onderzoeken. Wij helpen u met:

• het analyseren en vaststellen van uw fiscale woonplaats;
• fiscale begeleiding bij emigratie of remigratie;
• juridische bijstand bij lopende woonplaatsonderzoeken;
• het oplossen van dubbele belastingproblemen via verdragen of overlegprocedures.

Bij Port Sight Tax combineren we diepgaande kennis met persoonlijke, discrete begeleiding. Wilt u zekerheid over uw fiscale woonplaats of wordt u geconfronteerd met een onderzoek? Neem gerust contact met ons op voor een oriënterend gesprek. Zo weet u waar u fiscaal aan toe bent — en voorkomt u onnodige discussies met de Belastingdienst.

‍